ثبت نام و دریافت هدیه
شاید شما هم جملاتی مانند «به خودت میدون بده، خودت و استعدادهات رو شکوفا کن» را زیاد شنیده باشید. اما به راستی خودشکوفایی صرفاً به شناخت و تقویت استعدادها و توانمندی‌ها اشاره دارد؟
در این مقاله از مجله بوکاپو به سراغ این نیاز انسانی که در رأس هرم مازلو قرار دارد رفته‌ایم و درباره مفهوم دقیق آن، ویژگی‌های افرادی که به آن دست پیدا کرده‌اند و راه‌های رسیدن به آن صحبت کرده‌ایم. با ما همراه باشید.
آشنایی با معنی خودشکوفایی
واژه خودشکوفایی (self-actualization) را اولین بار کورت گلدشتاین (Kurt Goldstein)، روانشناس آلمانی مطرح کرد. او معتقد بود هر فردی، هر گیاهی، هر حیوانی و به صورت کلی هر موجود زنده‌ای، تنها با یک هدف زاده می‌شود و آن به فعلیت رساندن خود است.
گلدشتاین در کتاب‌های خود، شکوفایی خود را به معنای به فعلیت رساندن و به منصه ظهور رساندن ظرفیتهای فردی و شخصی هر انسان تا حد ممکن تعریف می‌کند. وی این مفهوم را تنها عامل محرکی می‌داند که تعیین‌کننده کیفیت زندگی و سرنوشت افراد است.
اگرچه گلدشتاین به مفهوم خودشکوفایی پرداخت اما این مسئله تا زمانی که از سوی آبراهام مازلو (Abraham Maslow) روانشناس امریکایی مطرح نشد، چندان موردتوجه قرار نگرفت.
مازلو به دلیل معرفی هرم نیازهای مازلو در سطح جهان شهرت یافت. او معتقد بود نیازهای آدمی در یک نظم سلسله‌مراتبی قرار می‌گیرند و رفتار افراد در هر لحظه و موقعیت برآمده از شدیدترین نیاز آنها در همان لحظه است.
قله هرم مازلو
زمانی که هر یک از این نیازها ارضا شود، سطح دیگری از نیازها اهمیت می‌یابد و این نیاز جدید محرک رفتار افراد خواهد بود. این نیازها به ترتیت عبارتند از:
- نیازهای زیستی (جسمانی): نیازهایی که حیات آدمی به آنها وابسته است شامل خوراک، پوشاک، مسکن، خواب و رابطه جنسی.
- نیازهای امنیتی: نیاز به تأمین جانی، زندگی بدون وحشت و ترس و به طور خلاصه نیاز به حفاظت از خود
- نیازهای اجتماعی: احساس تعلق و محبت به جامعه و هم‌نوعان و نیاز به ایجاد روابط معنادار با دیگران
- نیاز به احترام: نیاز به احترام به خود و احساس مورد احترام و قدرشناسی قرار گرفتن از سوی دیگران
- خودشکوفایی: یا به بیان مازلو «تبدیل شدن به آنچه انسان می‌تواند باشد»
بنابراین مفهوم موردنظر ما در هرم نیازهای مازلو در بالاترین سطح تکامل روانی قرار دارد، جایی که در آن همه نیازهای انسان، نیازهای جسمانی و نیازهای معنوی (احترام و عشق)، برطرف شده است و حال فرد می‌تواند تمام ظرفیت خود را آشکار سازد.
پیشنهاد مطالعه: هرم مازلو چیست و از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
شکوفایی از درون یا بیرون
با توجه به آنچه که درباره نظرات گلداشتاین و مازلو گفته شد، خودشکوفایی را می‌توان فرایندی روانشناختی دانست که هدف آن به حداکثر رساندن توانایی‌ها و ظرفیتهای افراد است.
زمانی که فرد با بهرهگیری از محرکهای درونی (و نه محرکهای بیرونی مثل پول، قدرت و…) به درکی درست و عمیق از تمامی ابعاد و ظرفیتهای رفتاری، اجتماعی و فکری خود دست یابد و در راستای بروز و ظهور آنها بکوشد، به شکوفایی رسیده است.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که این مفهوم به معنایی دستیابی به همه اهداف و آمال و آرزوها یا تمام و کمال بودن در هر زمینه‌ای نیست؛ بلکه به معنای نوعی وضعیت ذهنی است که با برخورداری از آن نگاه و رویکرد افراد به مسائل و مشکلات، روابط انسانی و نیازها، براساس درک، پذیرش و رشد شکل می‌گیرد. فرد خودشکوفا حتی در مواجهه با شکست نیز جا نمی‌زند.
۱۰ ویژگی افرادی که به خودشکوفایی رسیده اند
مازلو برای این افراد ۱۰ ویژگی برشمرده است، ویژگی‌هایی که با آن ظرفیتهای وجودی خود را تحقق می‌بخشند:
- درک صحیح و کارآمد از واقعیت. افراد خودشکوفا قادر به قضاوت صحیح و صادقانه درباره موقعیت‌های مختلف هستند و به قضاوت‌های سطحی حساسیت نشان می‌دهند.
- پذیرش خود و دیگران. آنان ماهیت انسانی خودشان را با همه کمی‌ها و کاستی‌ها می‌پذیرند. نسبت به دیگران و نقایصشان نیز کاملاً پذیرا هستند و با صبر و رواداری با دیگران برخورد می‌کنند.
- اتکا به تجارب و قضاوت‌های شخصی. این افراد دارای استقلال فکری هستند و برای شکل دادن دیدگاه‌ها و عقایدشان به دیدگاه جامعه، محیط یا فرهنگ وابسته نیستند.
- خودانگیخته و طبیعی. افراد خودشکوفا با خودشان صادق هستند و همان چیزی هستند که خودشان می‌خواهند نه چیزی که دیگران از آنها انتظار دارند.
- وظیفه‌محور بودن. آنها باور دارند که باید در دنیای اطرافشان نقشی ایفا کنند و مسئولیت‌هایی را برعهده بگیرند تا مشکلات پیرامونشان را کاهش دهند.
- اتکا به خود. افراد خودشکوفا، به دیگران یا قدرت‌های بیرونی اتکا نمی‌کنند و به دنبال استقلال و خودکفایی هستند.
- نگاه نو و متفاوت. آنها پیوسته به دنبال بهبود دیدگاه‌ها و عقاید خود هستند. سعی می‌کنند نگاهی متفاوت به پدیده‌های اطرافشان داشته باشند و در هر پدیده‌ای حتی به سادگی طلوع خورشید، نیز چیزهای جدیدی بیابند.
- روابط انسانی عمیق. این افراد روابط دوستانه و عاشقانه عمیقی دارند و همواره با مطالعه و تلاش، در پی افزایش کیفیت و عمق روابطشان هستند.
- شوخ‌طبع هستند.
- مشارکت اجتماعی و دنبال کردن اهداف بشردوستانه.
- لذت بردن از تنهایی. افراد خودشکوفا به صلح درونی دست یافته‌اند و خود را پذیرفته‌اند، از تنها ماندن نگرانی ندارند و می‌توانند از تنهایی خود لذت ببرند.
راه های رسیدن به خودشکوفایی اصلاً صعب العبور نیستند
دستیابی به این وضعیت می‌تواند یکی از بهترین و مهم‌ترین اهداف زندگی هرکسی باشد. البته تعداد راه‌های رسیدن به آن به تعداد آدم‌هاست و نمی‌توان برای همه یک نسخه پیچید. اما در آخرین بخش از این مقاله می‌خواهیم به ۵ راه کاربردی و عملی برای نزدیک شدن به آن اشاره کنیم.
-
پذیرش را تمرین کنید
سعی کنید در هر شرایط یا موقعیت ناخواسته‌ای که قرار می‌گیرید، پذیرش را تمرین کنید. اگر قرار بوده به تفریح بروید و حالا هوا بارانی است، به جای اینکه از وضعیت پیش‌آمده گله کنید، راه جدیدی برای لذت بردن از روزتان پیدا کنید و از بارانی بودن هوا نیز بهره ببرید.
برای تمرین پذیرش، سعی کنید با کسانی آشنا شوید که سبک زندگی متفاوتی دارند و تمام تلاشتان را بکنید که دیدگاه و سبک زندگی آنها را بپذیرید و به آنها احترام بگذارید.
از سوی دیگر ماهیت ناپایدار، ناشناخته و ابهام‌آمیز زندگی را با تمام وجود بپذیرید. توانایی تحمل ابهام را در خود بالا ببرید و سعی کنید زندگی را واقع‌بینانه‌تر نگاه کنید.
-
بابت لذت‌های کوچک زندگی قدردان باشید
شاید کلیشه‌ای باشد اما قدردانی و توانایی لذت بردن از اتفاقات ساده و تکراری یک گام بلند به سوی خودشکوفایی است. برای سپاس‌گزاری از هر اتفاق خوشایند و ساده‌ای که در زندگی روزمره‌تان می‌افتد زمان بگذارید و با نگاهی نو به پدیده‌های اطرافتان بنگرید.
-
باورهای خود را مستقلانه شکل بدهید
در باورها و عقایدتان بازنگری کنید تا بدانید کدام باور شما صرفاً براساس آموزه‌های فرهنگی و محیطی شکل گرفته است. سعی کنید مهارت‌های تفکر نقاد را در خود پرورش دهید تا بتوانید براساس شواهد و تجارب، چارچوب‌های فکری خود را به شکلی عقلانی و منطقی شکل دهید.
-
خودانگیخته و خودجوش باشید
لذت آموختن و حل‌مسئله را با درگیر کردن خود در تجارب جدید، به خودتان هدیه دهید. سعی کنید از منطقه امن خود خارج شوید و به توانایی‌هایی پنهانی که از وجود آنها بی‌خبر بوده‌اید، فرصت ظهور و بروز بدهید. شکوفایی در گرو رشد همه ظرفیتهای شماست، کافی است شروع کنید!
-
از ارتباط با خودتان غافل نشوید
هرچند ارتباط با خانواده، دوستان و آشنایان یکی از بخش‌های مهم و ارزشمند زندگی همه انسان‌هاست اما افراد خودشکوفا از تنهایی و خلوت کردن با خودشان نیز به اندازه وقت گذراندن با دیگران لذت می‌برند. بنابراین همیشه زمان‌هایی را به خودتان اختصاص دهید و تجربه تنهایی را از خودتان دریغ نکنید.
سخن آخر
براساس آنچه در روانشناسی انسان‌گرایانه مطرح شده است، خودشکوفایی که در رأس هرم مازلو قرار می‌گیرد، مفهومی بسیار گسترده است که پس از تأمین شدن نیازهای مختلف انسانی، دستیابی به آن ممکن می‌شود. در این مقاله سعی کردیم با این مفهوم آشنا شویم و راه‌هایی برای تحقق آن در اختیار شما قرار دهیم.
مطالعه و افزایش آگاهی، یکی از قدم‌های ضروری برای شکوفا شدن توانایی‌های شما است. در وبسایت و اپلیکیشن بوکاپو می‌توانید به بیش از هفتصد خلاصه کتاب در زمینه‌های مختلف دسترسی داشته باشید و با سلاح آگاهی، با چالش‌های زندگی مقابله کنید و توانایی‌های خود را تقویت کنید.
زمانی که فرد با بهرهگیری از محرکهای درونی به درکی درست و عمیق از تمامی ابعاد و ظرفیتهای رفتاری، اجتماعی و فکری خود دست یابد و در راستای بروز و ظهور آنها بکوشد، به خودشکوفایی رسیده است.
این افراد از ۱۰ ویژگی برخوردارند که عبارتند از: درک صحیح و کارآمد از واقعیت. پذیرش خود و دیگران. اتکا به تجارب و قضاوت‌های شخصی. خودانگیخته و طبیعی. وظیفه‌محور بودن. اتکا به خود. نگاه نو و متفاوت داشتن. شوخ‌طبعی. مشارکت اجتماعی. لذت بردن از تنهایی.
