ثبت نام و دریافت هدیه
استادی داشتم که همواره در کلاس، به‌خصوص زمانی که می‌خواستیم مقاله‌های مختلف را بخوانیم و بررسی کنیم، می‌گفت: «هر چی که می‌شنوید رو قبول نکنید، همه چیز رو تجزیه و تحلیل کنید، شما باید تفکر انتقادی داشته باشید.»
تفکر نقادانه یکی از عباراتی است که احتمالاً این روزها بیشتر از گذشته به گوشمان می‌خورد. هرچند قدمت این نوع تفکر به سال‌ها پیش و به زمان سقراط فیلسوف یونان باستان برمی‌گردد، اما اهمیت آن در زندگی امروزی ما بسیار برجسته است؛ به حدی که حتی موسسه‌ای به نام آن شکل گرفته است!
بنابراین خالی از لطف نیست که در این مقاله از مجله بوکاپو به تفکر نقادانه بپردازیم، با ماهیت و ویژگی‌های آن آشنا شویم و راه‌های تقویت آن را بشناسیم. برای برخورداری از تفکری منتقدانه تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
با ۵ ویژگی اصلی از ویژگی های تفکر انتقادی آشنا شوید
تفکر از نوع انتقادی، به معنای تجزیه و تحلیل و بررسی کامل واقعیت‌ها و شواهد در کنار درک کامل و عمیق یک موضوع یا مشکل است. فرایند تفکر انتقادی شامل مراحل یا ویژگی‌هایی مانند جمع‌آوری اطلاعات، پرسیدن پرسش‌های معنادار و دقیق و بررسی همه راه‌حل‌هاست.
به بیان دیگر انتقادی فکر کردن به معنای داشتن توانایی آنالیز اطلاعات به صورت فعالانه و دقیق و رسیدن به یک قضاوت منطقی است. لازمه رسیدن به این قضاوت، بررسی همه اطلاعات و داده‌ها، واقعیت‌ها و مشاهده همه شواهد و پدیده‌ها است.
فردی که منتقدانه می‌اندیشد براساس اطلاعاتی و ارزیابی‌های همه‌جانبه، به نتایجی منطقی و مستدل دست می‌یابد و می‌تواند بین اطلاعات کاربردی و غیرکاربردی برای حل یک مسئله تمایز قائل شود. این افراد قادر هستند:
- ارتباط منطقی بین ایده‌ها، افکار و پدیده‌ها را به خوبی درک کنند.
- گفتگوها و بحث‌های منطقی را شکل دهند و ارزیابی کنند.
- تناقض‌ها، مغالطه‌ها و اشتباهات منطقی را تشخیص دهند.
- به صورت سازمان‌یافته مسائل و مشکلات را حل کنند.
- باورها و افکار خود را بدون جانبداری بررسی و ارزیابی کنند.
بنابراین تفکر نقادانه مهارتی است که برخورداری از آن در موقعیت‌های دشوار زندگی و رویارویی با چالش‌ها بسیار مهم است. این روش تفکر، برخلاف آنچه از نامش برمی‌آید، به معنای بدبینی، نقد کردن دائمی یا ایراد گرفتن از دیگران نیست. بلکه به معنای ارزیابی اطلاعات به دور از هرگونه جانبداری یا خوش‌بینی و بدبینی است.
مطالعه کتاب هنر شفاف اندیشیدن می‌تواند به شما کمک کند بهتر بیندیشید و بهتر زندگی کنید. خلاصه این کتاب را در سایت بوکاپو بخوانید.
تفکر انتقادی ۵ مولفه یا ویژگی مهم دارند که ارکان این نظام فکری را تشکیل می‌دهند. این ویژگی‌ها عبارتند از:
مشاهده
دقیق مشاهده کردن اولین رکنی است که برای برخورداری از تفکر نقادانه باید رعایت شود. مشاهده‌گرها (کسانی که با دقت می‌بینند و به جزئیات توجه دارند) می‌توانند یک مشکل را سریع‌تر و دقیق‌تر از دیگران شناسایی کنند.
به علاوه این افراد زودتر از دیگران متوجه می‌شوند که یک مشکل چرا رخ داده است و علت آن چه بوده است. حتی ممکن است این افراد با دیدن مجموعه عواملی که در بروز یک اتفاق نقش دارند و براساس تجربیاتشان، بتوانند وقوع آن رخداد را پیش‌بینی کنند.
تجزیه و تحلیل
پس از مشاهده دقیق و شناسایی مشکل، گام دوم تفکر نقادانه، برخورداری از مهارتهای تجزیه و تحلیل است. توانایی آنالیز و ارزیابی صحیح و کارآمد از یک وضعیت یا مشکل نیازمند جمع‌آوری و بهره‌گیری از همه اطلاعات و داده‌های مرتبط است.
برای داشتن یک بررسی دقیق باید همه شواهد و یافته‌هایی که بدون پیش‌داوری به دست آمده‌اند را جمع‌آوری کرد و با پرسش‌های درست درباره اطلاعات، از معتبر و موثق بودن آنها مطمئن شد.
استنتاج
اگر از دو مرحله قبلی سربلند بیرون بیایید به سومین مرحله از انتقادی فکر کردن می‌رسید که مرحله نتیجه‌گیری است. در واقع در این گام شما با برخورداری از نتایج و شواهد مراحل قبلی، دست به نتیجه‌گیری می‌زنید و براساس مشاهدات، ارزیابی‌ها، تجربیات و حتی آزمایش‌های خود، نظر، قضاوت یا نتیجه‌گیری نهایی خود را اعلام می‌کنید.
برای مثال یک پزشک، ابتدا بیمار خود را به دقت معاینه می‌کند، از او یک شرح حال کامل و باجزئیات می‌گیرد و سپس آزمایش‌های مرتبط را درخواست و نتایج آنها را تجزیه و تحلیل می‌کند و در نهایت براساس همه این موارد و تجربیات پیشین خود، تشخیص نهایی را اعلام می‌کند.
برقراری ارتباط
برخورداری از مهارتهای ارتباطی یکی از لوازم داشتن تفکر انتقادی است. اهمیت برقراری ارتباط موثر و مناسب در این است که افراد باید بتوانند صورت مسئله و مشکل پیش‌آمده، مشاهدات و ارزیابی‌های خود و در نهایت راه‌حل و استنتاج نهایی خود را به درستی شرح دهند و با برقراری تعامل مناسب از دیدگاه‌ها و همکاری‌های دیگران بهره بگیرند.
حل مسئله
گام آخر در تفکر نقادانه، پس از شناسایی، جمع‌آوری شواهد و ارزیابی، نتیجه‌گیری و انتخاب راه حل مناسب، به اجرا درآوردن راهکار و حل مسئله است.
در این مرحله باید بتوانید راه حل مناسب را انتخاب کرده، گام‌های دستیابی به آن را انتخاب کرده و مطابق یک برنامه دقیق و مدون هر یک از گام‌ها را اجرایی کنید.
راه های تقویت تفکر انتقادی چه هستند؟
در این بخش به ارائه چند روش مناسب برای تقویت مهارتهای تفکر نقادانه می‌پردازیم.
- خودآگاهی خود را تقویت کنید.
نظام اعتقادات و باورهای خود را بازنگری کنید. سعی کنید به دلایل و انگیزه‌های پشت رفتارهای خود آگاه شوید. هرچه خودتان را بهتر بشناسید، بیشتر در باورهای خود کنکاش کنید و ارزیابی کردن را از خودتا آغاز کنید، در بررسی رفتارها و مشکلات بیرونی نیز موفق‌تر خواهید بود.
- همهجانبهنگر و آینده‌نگر باشید.
در مواجهه با موقعیت‌ها و مسائل مهم، سعی کنید از همه ابعاد به موضوع نگاه کنید، خودتان را جای دیگران بگذارید، سعی کنید زاویه دید آنها نسبت به این مسئله را درک کنید و تبعات و پیامدهای مثبت و منفی هر راه‌حلی که به ذهنتان می‌رسد را بررسی کنید.
- شنونده خوبی باشید.
علاوه مشاهده دقیق، شنیدن دقیق نیز یکی از مهارتهای شخصی است که می‌خواهد تفکر نقادانه را در خود تقویت کند. هر چه بیشتر و بهتر گوش بدهید، اطلاعات بهتری به دست خواهید آورد، احساسات و افکار دیگران را بهتر درک خواهید کرد و تعاملات سازنده‌تری خواهید داشت.
- پرسش‌گر باشید.
از قدیم گفته‌اند «ندانستن عیب نیست، نپرسیدن عیب است». از پرسیدن نترسید و سعی کنید سوالات خود را درباره موقعیتی که با آن مواجه هستید به خوبی مطرح کنید. سعی کنید با طرح پرسش‌های مختلف از ابعاد یک موضوع و نظرات دیگران آگاه شوید.
کتاب راهنمای تفکر نقادانه، به هنر پرسیدن سوالات دقیق و بجا پرداخته است. مطالعه خلاصه این کتاب در سایت بوکاپو را از دست ندهید.
مزایا و معایب تفکر انتقادی را بشناسید
امروزه این مهارت اهمیتی بیش از گذشته یافته است. حتی وقتی در جستجوی شغل هستید هم ممکن است در آگهی‌های مختلف تفکر انتقادی را یکی از شرایط لازم برای استخدام ببینید. اما چرا از چنین اهمیتی برخوردار است؟
- تفکر نقادانه کاربردهای گسترده‌ای دارد. وقتی کسی بتواند این چنین دقیق و منطقی فکر کند، نه تنها در زندگی شخصی خود موفق خواهد بود، بلکه در محیط کار به ویژه در مناصب مدیریتی که نیازمند توانایی حل مسئله قوی و تفکر منطقی است، فردی بسیار کارآمد خواهد بود.
- انتقادی فکر کردن باعث پیشرفت و گسترش علوم مختلف می‌شود. برخورداری از این نوع تفکر یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که دانشمندان بزرگ از آن برخوردارند. زیرا آنها می‌توانند با دید باز، مشکلات و مسائل مختلف را شناسایی کنند، اطلاعات و یافته‌ها را به دست آورده و رازیابی کنند و سعی کنند بهترین راه‌حل را برای برطرف ساختن مشکلات بیایند.
- تفکر انتقادی از پایه‌های دموکراسی است. در جوامعی که شهروندان چنین تفکر می‌کنند، شناسایی مشکلات اجتماعی سریع‌تر اتفاق می‌افتد و راه‌حل‌های بهتری نیز برای مشکلات شناسایی می‌شود. در چنین جوامعی مردم با تفکر صحیح خود به کمک حکومت‌ها می‌آیند و حتی نقایص حکومت را شناسایی و گوشزد می‌کنند.
معایب این شیوه تفکر اگر قابل اغماض نباشد، بسیار اندک است. یکی از ایراداتی که به این نوع تفکر وارد می‌کنند، دوری از خلاقیت است. برخی معتقدند از آنجایی که تفکر نقادانه با پیروی از اصول منطقی و چارچوب‌های معین شکل می‌گیرد بنابراین راه را برای بروز خلاقیت می‌بندد.
از دیگر موارد، این است که افراد باید در کنار گسترش مهارت خود، مراقب باشند که آنچنان به منطقی فکر کردن مشغول نشوند که از پرورش توانایی‌های عاطفی و هیجانی خود غافل شوند. به بیان دیگر باید در کنار پیروی از چارچوب‌های اصولی و منطقی، مهارتهای عاطفی و هوش هیجانی را نیز تقویت کرد.
علاوه بر تفکر نقادانه، تفکر استراتژیک نیز می‌تواند شما را در رسیدن به اهدافتان یاری کند. این مقاله را هم از دست ندهید.
پیشنهاد مطالعه: تفکر استراتژیک، قطب‌نمای موفقیت
سخن آخر
تفکر انتقادی یک مهارت ارزشمند است که برخورداری از آن نه فقط در فراز و فرودهای زندگی بلکه در زندگی شغلی و تحصیلی نیز اهمیت دارد. انتقادی اندیشیدن به معنای به معنای تجزیه و تحلیل و بررسی کاملاً واقعیت‌ها و شواهد و درک کامل و عمیق یک موضوع یا مشکل است.
تفکر انتقادی به معنای داشتن توانایی آنالیز اطلاعات به صورت فعالانه و دقیق و رسیدن به یک قضاوت منطقی است. لازمه رسیدن به این قضاوت، بررسی همه اطلاعات و داده‌ها، واقعیت‌ها و مشاهده همه شواهد و پدیده‌ها است.
با افزایش خودآگاهی، تقویت مهارتهای شنیدن، همهجانبهنگر و آینده‌نگر بودن و پرسشگری میتوان مهارتهای تفکر انتقادی را تقویت نمود.
