ثبت نام و دریافت هدیه
«نمی‌دونم چرا همیشه جذب آدمایی می‌شم که بهم بی‌محلی می‌کنن. هرچی برخوردشون باهام سردتر و بدتر باشه، انگار بیشتر دوستشون دارم. می‌خوام ازشون فاصله بگیرم اما نمی‌شه. نمی‌دونم چه مرگمه.» ساده است، شما در یکی از تله های روانی به دام افتاده‌اید!
تله‌های روانی (Psychological traps) یا تله‌های زندگی که در اصطلاح تخصصی به آنها طرحواره یا اسکیما (schema) نیز گفته می‌شود، الگوهایی تکراری و نهادینه شده‌اند که در زندگی ما را به دام خود می‌کشند و سرمنشأ بسیاری از مشکلات ما هستند.
در این مقاله از مجله بوکاپو قصد داریم با چیستی تله‌های روانی، انواع آنها، رویکردهای درمانی و تست‌های تشخیصی این تلهها آشنا شویم. تا انتهای این مقاله با ما همراه شوید.
درباره تله های روانی یا طرحواره ها چه می‌دانیم؟
طرحواره‌ها یا تله های روانی، میانبرهایی ذهنی هستند که به عنوان چارچوبهای شناختی برای تفسیر انبوه اطلاعاتی که از دنیای بیرون وارد ذهنمان می‌شود، عمل میکنند.
بدون شک این ساختارها برای کمک به درک محیط پیرامونمان بسیار مفید هستند؛ اما می‌توانند تفکر ما را محدود کرده و برخی باورهای نادرست را در ما شکل دهند.
جفری یانگ (Jefferey Young) روانشناس مشهور و مبدع رویکرد طرحوارهدرمانی، در توضیح تله های روانی می‌گوید:
تله های روانی تأثیر زیادی بر زندگی ما دارند؛ آنها:
- طرز تفکر ما
- احساساتمان
- و اعمالمان
را رقم می‌زنند و در ارتباطمان با دیگران نیز بسیار اثرگذارند. بنابراین زمانی که در دام این تله ها هستیم حتی اگر از همه مواهب زندگی نیز بهره‌مند باشیم، باز نمی‌توانیم طعم خوش زندگی را بچشیم.
تله های روانی ریشه در ۲ چیز دارند:
- دوران کودکی
- تجربیات گذشته‌های دور ما
ما خواه ناخواه همواره رنج‌ها و آسیب‌های دوران کودکی‌مان را تکرار میکنیم. زیگموند فروید روانشناس مطرح، این پدیده را «تکرار اجباری» می‌نامد.
سؤالی که در اینجا برای همه ما پیش می‌آید، این است که چرا این کار را میکنیم؟ چرا خودمان را شر الگوهای دردآور کودکی‌مان رها نمی‌کنیم؟ مطالعه کتاب ماندن در وضعیت آخر می‌تواند به خوبی ابعاد این مسئله را برایتان روشن کند و به این پرسش پاسخ بدهد.
تقریباً همه انسان‌ها در دام تکرار الگوهای منفی بجا مانده از دوران کودکی‌شان یا همان تله های روانی، گرفتار شده‌اند و در این راه از روش‌های دفاعی برای حفظ این الگوها استفاده میکنند.
ما در دوران بزرگسالی نیز می‌کوشیم به نوعی شرایطی شبیه به کودکی‌مان ایجاد کنیم. این طرحواره‌ها به ما احساس آرامش و امنیت می‌دهند و این احساس را در ما ایجاد میکنند که در محیطی امن قرار گرفته‌ایم.
به همین دلیل هرگز نمی‌پذیریم این باورها را از ذهنمان بیرون کنیم و اغلب روانشناسان نیز باور دارند رهایی از تله های روانی و تغییر این طرحواره‌ها کاری بسیار سخت است.
جفری یانگ در کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید به خوبی در خصوص این تلهها و راه رهایی از آنها توضیح می‌دهد. مطالعه این کتاب را از دست ندهید.
با ۱۱ نوع از مهمترین انواع طرحواره ها آشنا شوید
در این بخش به طور خلاصه به شرح ۱۱ مورد از مهمترین تله های روانی می‌پردازیم که احتمالاً در زندگی خود یا نزدیکانتان با آنها روبرو شده‌اید.
-
تله رهاشدگی یا طرد شدن
طرد شدن یکی از تله های روانی است که باعث می‌شود همواره احساس کنید کسانی که دوستشان دارید شما را ترک خواهند کرد و در انزوای مطلق گرفتار خواهید شد.
به دام افتادن در این طرحواره باعث می‌شود بیش از حد به نزدیکانتان وابسته شوید و جدایی‌های معمول، باعث خشم، ناراحتی یا ترس شما شود.
-
تله بدگمانی و سوءرفتار
افرادی که در این تله به دام افتاده‌‌اند همواره نگرانند که دیگران قصد آسیب‌زدن به آنها را داشته باشند یا بخواهند آنها را تحت‌سلطه خود درآورده و تحقیرشان کنند.
این افراد خود را پشت دیوار بدگمانی و سوءظن مخفی میکنند تا از خودشان محافظت کنند و اجازه نزدیک شدن به دیگران را نمی‌دهند.
-
تله وابستگی
افراد گرفتار در تله وابستگی فکر میکنند از پس انجام کارهایشان به تنهایی برنمی‌آیند. آنها همیشه به دنبال کمک گرفتن از دیگران هستند و در جستجوی کسی هستند که بتوانند به او اتکا کنند.
-
استانداردهای دور از واقعیت
شما همواره تلاش می‌کنید به چیزهایی دست یابید که با واقعیت همخوانی ندارد. به دنبال ثروت بی‌حد و حصر، زیبایی آنچنانی و موقعیت‌های بالای اجتماعی هستید. در یک کلام می‌خواهید همیشه بهترین باشید و دچار نوعی کمال‌گرایی افراطی شده‌اید.
اگر دچار این تله هستید، مطالعه خلاصه کتاب چگونه کمال گرا نباشیم همان چیزی است که برای شروع راه رهایی از این تله به آن احتیاج دارید.
-
تله آسیب‌پذیری
طرحواره آسیب‌پذیری باعث می‌شود شما همواره در ترس وقوع فاجعه یا رخدادی هولناک مانند بلایای طبیعی، بیماری یا مشکلات مالی و عاطفی به سر ببرید. در چنین شرایطی شما هرگز احساس امنیت نخواهید کرد.
-
تله کمبود عاطفی
کمبود عاطفی، باوری در ذهن شماست که بر اساس آن فکر می‌کنید هیچ وقت آنگونه که باید و شاید مورد عشق و محبت اطرافیانتان قرار نگرفته‌اید.
این افراد یا خودشان افرادی سرد و خشک و خالی از احساس هستند یا وابسته چنین افرادی میشوند و در نهایت در روابطشان به بن‌بست می‌خورند.
-
تله طرد از اجتماعی
در این طرحواره شما خود را جداشده و طردشده از دنیای اطراف می‌دانید و احساس می‌کنید از موقعیت بالایی برخوردار نیستید، به خوبی صحبت نمی‌کنید، کسل‌کننده یا بی‌کفایت هستید و خود را در اجتماع بی‌ارزش می‌دانید.
-
تله کاستی یا نقص و شرم
افراد گرفتار در این تله بر این باورند که برای دیگران دوست‌داشتنی نیستند و خود را شایسته دوست داشته شدن و مورد عشق‌ورزی قرا گرفتن نمی‌دانند. این افراد از عشق می‌ترسند و همیشه انتظار دارند دیگران آنها را از خود برانند.
-
تله شکست
این تله باعث می‌شود باور داشته باشید بی‌کفایت هستید و در محیط‌های کاری، تحصیلی، ورزشی و رقابتی شکست خواهید خورد. معتقد هستید هیچ نقطه روشنی در کارنامه شما وجود ندارد.
-
تله اطاعت یا مهرطلبی
نهمین نوع از تله های روانی باعث می‌شود فردی باشید که نیازها و تمایلات خود را قربانی جلب رضایت و خشنودی دیگران می‌کند. شما اجازه می‌دهید دیگران کنترل شما در دست داشته باشند.
دلیل انجام این کار این است که نمی‌خواهید احساس گناه داشته باشید و می‌ترسید با در اولویت قرار دادن خود به دیگران آسیب بزنید.
پیشنهاد مطالعه: تله مهرطلبی: چرا مهرطلب‌بودن زندگی شما را نابود می‌کند؟
-
تله حق‌طلبی
این تله به ناتوانی در پذیرش محدودیت‌های زندگی مربوط می‌شود. این افراد خود را تافته جدابافته می‌دانند و فکر میکنند هرچه بخواهند به دست می‌آورند و می‌توانند هر کاری بخواهند انجام دهند. این افراد اگر به خواسته‌های خود دست نیابند به شدن خشمگین میشوند.
چگونه می توان از تله نقص و شرم رهایی یافت؟
جفری یانگ گفته است از بین همه انواع تله های روانی، تله اصلی بیش از نیمی از مراجعان، تله نقص و شرم است. البته ظهور و بروز این تله در مراجعان با یکدیگر متفاوت است.
برخی دچار کمبود اعتماد به نفس میشوند، برخی دیگر سعی میکنند عادی باشند و برخی هم بسیار خوب و قوی به نظر می‌رسند. احساسی که بیشترین همراهی را با تله نقص و شرم دارد، شرمساری است.
این افراد بعد از آشکار شدن نواقص خود به شدت دچار حس شرمندگی میشوند و برای دوری از تجربه کردن این حس، دست به هر کاری می‌زنند تا نواقص‌شان آشکار نشود.
دلایل گرفتار شدن در این تله می‌تواند مواردی مانند بزرگ شدن در خانواده‌ای به شدت منتقد، سرزنش شدن برای هر مشکلی در خانواده، مقایسه بیش از حد با دیگر فرزندان یا طرد شدن از سوی والدین باشد.
مطالعه مقاله چرا و چگونه خود را دوست داشته باشیم؟ (۵ روش برای دوست داشتن خود) می‌تواند به شما کمک کند حس بهتری نسبت به خودتان داشته باشید.
برای رهایی از تله نقص و شرم می‌توانید از راه‌های زیر استفاده کنید:
- احساس شکست و شرمندگی خود را به رسمیت بشناسید
- میزان واقعی نقص‌های خود را ارزیابی کنید
- نقایص قابل‌تغییر و واقعی را تغییر دهید
- سعی کنید در روابط صمیمانه، خودتان باشید
- عشق و محبت افراد نزدیک خود را بپذیرید
رها شدن از تله رهاشدگی یا طرحواره طرد شدن
شما عمیقاً باور دارید که افراد موردعلاقه‌تان را از دست خواهید داد و سرنوشت محتوم شما این است که تا ابد در تنهایی و انزوای مطلق زندگی کنید. باور این مسئله که دیگران در کنارتان خواهند ماند برای شما دشوار است.
افرادی که در دام این تله هستند معمولاً در همه روابط صمیمانه خود مانند روابط خانوادگی، رابطه با همسر و حتی روابط دوستانه، به بن‌بست می‌خورند.
افراد نرمال نسبت به جدایی‌های معمول زندگی، حساس نیستند اما افراد گرفتار در این تله فکر میکنند اگر همسرشان به مسافرت برود، ممکن است هیچ‌وقت برنگردد و آنها را ترک کند!
ریشه‌های این تله روانی در دوران کودکی می‌تواند مواردی مانند موارد زیر باشد:
- درگذشت یکی از والدین در دوران کودکی
- طلاق والدین
- بزرگ شدن توسط پرستار
- رشدیافتن در پرورشگاه
- نگرانی دائمی بابت از هم پاشیدن خانواده
- و …
برای آشنایی بیشتر با ریشه‌های مشکلات شخصیتی و درک بهتر خودتان می‌توانید از کتاب من خودم و ما کمک بگیرید.
برای رهاشدن از دام تله رهاشدگی از نکات زیر غافل نشوید:
- کودک تنهامانده درونتان را درک کنید.
- احساسات ترک شدن و تنها ماندن را در خود بشناسید و کنترل کنید
- از افراد بی‌ثبات و دمدمی مزاج دوری کنید
- در یک رابطه نرمال و خوب، از وابسته شدن، حسادت و کنترل مداوم طرف مقابلتان بپرهیزید.
آیا در دام تله های روانی گرفتار شده ام؟ + تست آنلاین تله های شخصیتی
برای بررسی اینکه آیا شما هم ممکن است گرفتار یکی از انواع تله های روانی باشید، پرسشنامه‌ای به صورت استاندارد تهیه شده است که با پاسخگویی به سوالات آن می‌توانید تا حدی از وضعیت خود آگاه شوید. البته طبیعتاً بهتر است در برای تفسیر بهتر نتایج از روانشناس کمک بگیرید.
تست طرحواره های ناسازگار یانگ (YEMSQ) و تست ۹۰ سوالی طرحواره یانگ از جمله تست‌های معتبر برای تشخیص تله های روانی هستند.
درمان تله های روانی یا طرحواره درمانی چگونه انجام می شود؟
برای رها شدن از دام تله های روانی و اثرات نامطلوب آنها در زندگی، به یک رویکرد درمانی تحت عنوان طرحواره درمانی نیازمند هستیم.
طرحوارهدرمانی که مبدع آن جفری یانگ است، ترکیبی از چند رویکرد روانشناختی است که روانشناس با بهرهگیری از آن، به اصلاح طرحوارههای ناسازگار شما میپردازد.
در این رویکرد رواشناس به شما کمک می‌کند تا:
- طرحوارههای صحیح و التیام‌دهنده را به جای طرحوارههای ناسالم و ناسازگار بنشانید.
- الگوهای احساسی و رفتاری برآمده از تله های روانی را تغییر دهید.
- نیازهای هیجانی برآورده نشده دوران کودکی را به شکل صحیح پاسخ دهید.
- با ناکامی‌ها و تنش‌های حاصل از نیازهای تأمین‌نشده به خوبی مواجه شوید.
همه این موارد به شما کمک خواهد کرد از الگوهای تکراری کودکی رها شوید و ذهنیتی بزرگسال قدرتمند و سالم داشته باشید.
نتیجه‌گیری:
تله های روانی یا طرحواره‌ها، الگوهایی تکراری هستند که از دوران کودکی به‌جا مانده‌اند و معمولاً اثری مخرب در رفتارها و اعمال دوران بزرگسالیمان دارند.
رهایی از این تلهها سهم بسزایی در بهبود سلامت روانی ما خواهد داشت. در این مقاله دربارهٔ این تلهها و راه‌های رهایی از آنها صحبت کردیم؛ آیا شما تجربه‌ای در این خصوص دارید؟
تله های روانی میانبرهایی ذهنی هستند که به عنوان چارچوبهای شناختی برای تفسیر اطلاعاتی ورودی، عمل میکنند. این تلهها الگوهایی تکراری و بعضاً مخرب هستند که ریشه در دوران کودکی دارند و ما همواره آنها را در دوران بزرگسالیمان تکرار میکنیم.
برای رها شدن از دام تله های روانی به یک رویکرد درمانی تحت عنوان طرحوارهدرمانی نیازمند هستیم. این رویکرد ترکیبی از چند رویکرد روانشناختی است که با روانشناس با بهرهگیری از آن به اصلاح طرحوارههای ناسازگار شما میپردازد.
