ثبت نام و دریافت هدیه
آن خبر دهشت‌انگیزی که مردی سر همسرش را برید و در شهر چرخاند را یادتان است؟ فکر می‌کنید چه چیزی باعث آن اتفاق شد؟ بله درست است! تعصب کور. شاید بگویید آن مرد دیوانه بوده است. اما باید بدانید که همه ما ممکن است یک داعش کوچک در درون خود داشته باشیم، فقط فرصت بروز آن را پیدا نکرده‌ایم.
این مقاله از مجله بوکاپو را مطالعه کنید تا بفهمید چه چیزی باعث می‌شود ما به این دام گرفتار شویم و راه رهایی از آن چیست؟
تعصب چیست؟
یک نوع تفکر و باور پذیرفتهشده که هیچ نوع انعطافی در آن وجود ندارد. یک فرد متعصب بدون هیچ منطقی نسبتبه مسئله مورد نظرش واکنشی احساسی از خود نشان می دهد و بیچونوچرا از آن حمایت می‌کند. درواقع این پدیده یک احساس قوی و شدید است که به‌دلیل وابستگی زیاد به آن مسئله ایجاد می‌شود.
این پدیده یک رفتار خارج از اعتدال است که باعث می‌شود تصویری برخلاف واقعیت برای فرد ایجاد شود. تعصبات بیش از اندازه حتی می‌تواند باعث ایجاد گروه‌های خطرناک مثل داعش یا نازی‌ها شود.
انواع تعصب چه هستند؟
معمولاً این واژه را برای نشان‌دادن وابستگی شدید به دین و مذهب به کار می‌روند. در این میان زنان در تعصبات مذهبی بسیار آسیب‌پذر هستند. یکی از نمونه‌های بسیار معروف آن در جهان، دختری پاکستانی به نام ملاله است که مدتی در زیر سایه یکی از متعصب‌ترین گروه‌های تروریستی، یعنی طالبان، زندگی کرده است.
اما این آسیب اجتماعی می‌تواند در زمینه‌های مختلفی وجود داشته باشد. مثل قوم، قبیله، ملیت، کشور، حزب، نژاد، فرهنگ، جنسیت، زبان، عقیده، شغل، پست و سازمان و… . یکی از نمونه‌های واضح آن، تبعیض نژادی نسبت به سیاه‌پوستان است. خلاصه کتاب جیم کروی جدید به این موضوع بیشتر می‌پردازد.
تعصب می‌تواند هم بار منفی و هم (گاهی) بار مثبت داشته باشد. برای مثال در تعصبات قومی و نژادی، افراد نمی‌توانند عقاید متفاوت را بپذیرند و حتی ممکن است برای صیانت از احساس برتری قومی خود دست به رفتارهای خشونت‌آمیز بزنند.
اما اگر بخواهیم این واژه را در بار معنایی مثبت برای سازمان‌ها به کار ببریم، به مفهوم تعهد و تعلق زیاد اعضا به سازمان خواهد بود. برای مطالعه بیشتر می‌توانید این مطالعه را بررسی کنید.
افراد متعصب چه ویژگی هایی دارند؟
افرادی که متعصب هستند، شخصیتی استبدادی و اقتدارگرا دارند. این افراد نسبتبه باورهای خود بسیار سرسخت هستند و هیچ انعطافی ندارند.
افراد متعصب گوش شنوایی ندارند و حرفهای طرف مقابل خود را نمی‌شنوند. آنها تحمل نظرات مخالف را ندارند. همچنین روی انجام‌شدن یا نشدن کاری بیش از اندازه پافشاری می‌کنند. پیش‌داوری‌کردن، توجیه‌کردن و عدم انتقادپذیری از دیگر ویژگی‌های این افراد است.
این پدیده می‌تواند به خودخواهی، خودستایی و خودبزرگ‌بینی منجر شود. اما بدتر از آن می‌تواند پدیده‌هایی مثل نژادپرستی و فاشیسم را به وجود آورد. شاید گمان کنید دوران فاشیسم گذشته است. اما نویسنده کتاب فاشیسم دیدگاه دیگری دارد که می‌توانید خلاصه آن را در بوکاپو مطالعه کنید.
ما چگونه به دام تعصب می‌افتیم و چرا؟
چه چیزی باعث می‌شود که ما به فردی متعصب تبدیل می‌شویم؟ پاسخ این سؤال را در ادامه بخوانید.
جهل و عدم آگاهی
جهان بسیار بزرگ است و فرهنگ‌های متفاوتی در جهان وجود دارد. اگر شما به این تنوع آگاه نباشید و فکر کنید تنها روش زندگی که درست است، روش زندگی شماست، دچار تعصب می‌شوید.
عشق و نفرت بیش از اندازه
زمانی که افراد نسبتبه گروه خودی عشق بیش از اندازه و نسبتبه گروه دیگری نفرت بیش از اندازه داشته باشند، تعصبات راه خود را به ذهن فرد باز می‌کنند.
تمایل انسان به تشکیل گروه
انسان از زمان‌های بسیار دور برای آن که بتواند بقا داشته باشد، به تشکیل گروه نیاز داشته است. بنابراین انسان‌ها مایلند، در گروه‌هایی عضو باشند که با آنها متحد و با گروه‌های دیگری دشمن هستند. این دسته‌بندی‌ها که ریشه در فرگشت دارد، باعث ایجاد تعصب می‌شود.
تعمیم شتاب‌زده
یکی از دلایلی که می‌تواند باعث ایجاد تعصب شود، تعمیم شتاب‌زده و کلیشه‌هاست. فرض کنید با چند شخص از کشوری دیگر مواجه می‌شوید و رفتار مشابهی را بین آنها می‌بینید. از این به بعد هر زمان فردی از آن کشور را ببینید، تصور می‌کنید، آن فرد نیز همان خصلت‌ها را دارد.
جهت‌گیری تأییدی
زمانی که به مسئله‌ای باور پیدا می‌کنید، پس از آن فقط اطلاعاتی را قبول می‌کنید که باورهای شما را تأیید کند. حال اگر اطلاعاتی وجود داشته باشد که باورهایتان را به چالش بکشد، آن را نادیده می‌گیرید. به همین دلیل ممکن است بخشی از واقعیت را هرگر نبینید. به این مسئله جهت‌گیری تأییدی گفته می‌شود.
اگر تفکر پیشاهنگی داشته باشید می‌توانید فرضیات خود را زیر سؤال ببرید و تعصبات خود را کاهش دهید. خلاصه کتاب طرز تفکر پیشاهنگی به این موضوع می‌پردازد.
تقلیل‌گرایی، ثنویت و شیئی‌کردن
ناصر فکوهی استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران معتقد است، ایجاد تعصب به سه عامل بستگی دارد: تقلیل‌گرایی، ثنویت و شیئی‌کردن.
در تقلیل‌گرایی افراد با دیدن بخشی از یک پدیده گمان می‌کنند، کل آن پدیده را شناخته‌اند. برای مثال با دیدن ظاهر یک فرد تصور می‌کنند دیگر او را می‌شناسند. در ثنویت نیز همه چیز به‌صورت کاملاً سیاه و سفید یا کاملاً خیر و شر دیده می‌شود. آقای فکوهی در ارتباط با شیئی‌کردن نیز به مبحث ایدئولوژی‌ها می‌پردازد. او می گوید که ایدئولوژی امر واقعی را پنهان می‌کند و خود به حقیقتی واقعی تبدیل می‌شود.
برای مطالعه بیشتر در این ارتباط می‌توانید نظرات این استاد انسان‌شناسی را در اینجا مطالعه کنید. در این مقاله می‌فهمید، چرا یک فرد فرانسوی ممکن است به داعش بپیوندد.
آرمانی‌سازی و فرافکنی
از منظر روانشناختی، تعصبات حاصل آرمانی‌سازی و فرافکنی هستند. زمانی که فردی در درون خویش احساس بی‌کفایتی داشته باشد، سعی می‌کند آرزوهای خود را آرمانی‌سازی کند و آنها را غیرقابل شکست و نقدناپذیر فرض می‌کند. سپس با فرافکنی هر بی‌ارزشی و ناتوانی را به گروه مقابل خود نسبت می‌دهد.
نگرش‌های آموخته‌شده
از دید جامعه‌شناسی نگرش‌هایی که به ما آموخته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد تعصب شود. برای مثال نوجوانی را در نظر بگیرید که طرفدار یک تیم فوتبال است. او طبق الگوهایی که از خانواده و جامعه خود یاد گرفته است، سعی می‌کند طرفدار یک تیم فوتبال معروف شود.
با این حال ممکن است برخی از این الگوها او را وادار کنند تا مانند عده خاصی از افراد حاضر در استادیوم، دست به خشونت بزند؛ چراکه این کار را نشانه ابراز علاقه به تیمش می‌داند.
راه رهایی از تعصب چیست؟
کارهای زیر به شما کمک می‌کند تا روی تعصبات خود کنترل بیشتری داشه باشید.
مطالعه
آموختن، یادگیری و خواندن از آن کارهایی است که همیشه به داد آدمیزاد می‌رسد. هرچه آگاهی انسان زیاد شود، از آن طرف تعصبات انسان کمتر می‌شود. یکی از بهترین راه‌ها برای افزایش آگاهی مطالعه کتاب است. بوکاپو مرجعی است که می‌توانید در آن به صدها خلاصه کتاب دسترسی داشته باشید.
تفکر نقادانه
اگر بتوانید تفکر انتقادی را در خود پرورش دهید، می‌توانید تعصبات خود را کاهش دهید. خلاصه کتاب راهنمای تفکر نقادانه می‌تواند به شما کمک کند.
تجربه کارهای جدید
یک موسیقی متفاوت گوش کنید و غذاهای جدید امتحان کنید. استفاده از رسانه‌های مختلف برای دریافت اخبار نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
نگاهی دوباره به باورها
به باورهایتان دوباره نگاهی بیندازید؛ آنها را بررسی کنید و ببینید کدام یک از آنها را سال‌هاست هیچ تغییری ندادید؟
با یک طرز تفکر ثابت هرگز نمی‌توان در دنیایی زندگی کرد که هر لحظه در حال تغییر است. این را کتاب دوباره فکر کن می‌گوید. اگر برای تجدید نظر در افکارتان دچار تردید هستید، این خلاصه کتاب را مطالعه کنید.
پرورش توانایی شنیدن
همان‌طور که گفتیم یکی از ویژگی‌های افرادی که متعصب هستند، این است که گوش شنوا ندارند. با تقویت این مهارت چه بسا این افراد بتوانند، روی تعصبات خود کنترل بیشتری داشته باشند. مطالعه خلاصه کتاب چرا به دیگران گوش نمی‌کنیم شاید بتواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
ارتباط با افرادی با طرز فکرهای متفاوت
اگر یک فرد متعصب با اشخاصی ارتباط برقرار کند که از آنها خوشش بیاید، هرچند اگر تفکراتی متضاد با او داشته باشند، می‌تواند به‌مرور از تعصب او کاسته شود. سفر بروید و سعی کنید با فرهنگ‌ها و آداب‌ورسوم متفاوت دیگران آشنا شوید.
افزایش روحیه انتقادپذیری
زمانی که افراد بتوانند تحمل شنیدن نقدهای دیگران را داشته باشند، می‌توانند روی تعصبات خود کنترل بیشتری داشته باشند.
سخن آخر
تعصب کورکورانه می‌تواند تا جایی پیش رود که یک پدر دخترش را بکشد یا گروهی از آدم‌ها مثل دوران نازی‌ها افراد غیرخودی را موجوداتی پست بدانند که لایق مرگ هستند. بنابراین باید همیشه مراقب بود که تعصبات چشمان ما را کور نکنند. یکی از بهترین کارهایی که می‌تواند به ما کمک کند تا فردی متعصب نباشیم، افزایش آگاهی و مطالعه است.
تعصب یک باور پذیرفتهشده است که هیچ انعطافی در آن وجود ندارد. افراد متعصب نسبتبه مسئله مورد نظرشان حمایت بیچونوچرا و غیرعقلانی دارند.
افراد متعصب افرادی اقتدارگرا و غیرمنعطف هستند. آنها دارای پیشداوری هستند و به حرف دیگران گوش نمیدهند. انتقادپذیر نیستند و ممکن است افرادی خودبزرگبین باشند.
