ثبت نام و دریافت هدیه
«باز خرابکاری کردی؟ دوباره گند زدی؟ بذار مهمونا برن ادبت می‌کنم! یه‌کم از بچه فلانی یاد بگیر! با اجازه کی مدادت رو دادی به دوستت، حالا که دیگه برات نخریدم، می‌فهمی!»
بله! درست است. گاهی اوقات، کنترل کردن بچه‌ها سخت می‌شود، اما عزت نفس در کودکان (children self-esteem) با جمله به جمله حرفی که به آنها می‌زنیم و قدم به قدم رفتاری که داریم ساخته می‌شود.
آن طفل معصومی که به خاطر شیطنت کودکانه‌اش با این جملات روبرو می‌شود، در بزرگسالی تبدیل به فردی با عزت نفس پایین، دنباله روی تأیید دیگران، دارای اختلالات شخصیتی مختلف، بی‌انگیزه و ناموفق می‌شود که خود را برای انجام هر کاری ضعیف و محکوم به شکست می‌داند.
نگران نباشید، قرار نیست کودکتان خانه را به آتش بکشد و شما هم تنها به یک سر تکان دادن تأسف برانگیز بسنده کنید. اما جز اینکه کارهای خوب و اخلاق مؤدبانه کودکتان را تشویق کنید، موارد دیگری در تقویت عزت نفس در کودکان وجود دارد که در داشتن شخصیت قوی به او کمک می‌کند.
در این مطلب از مجله بوکاپو، از رفتارهایی پرده برداشتیم که خواسته یا ناخواسته باعث می‌شود عزت نفس کودکتان را با دستان خودتان له کنید یا بال پروازی برای رشد آنها شوید و کودکانی با عزت نفس بالا و قدرتمند پرورش دهید.
عزت نفس در کودکان و نوجوانان
زمانی که شما به عنوان مادر یا پدر بتوانید کاری کنید که بچه‌ها خودشان را دوست داشته باشند، نظرات و خواسته‌هایشان را مطرح کنند و روی خواسته‌هایشان پایدار باشند، در واقع دست روی تقویت عزت نفس آنها می‌گذارید و این باور را به کودکان می‌دهید که فردی ارزشمند و شایسته هستند؛ مانند زمانی که کودکتان انتخاب می‌کند کدام وسیله‌اش را چه زمانی به کدام یک از دوستانش ببخشد و شما به جای دعوا کردن او را در این تصمیم همراه می‌کنید.
زمانی که مدام برای هر رفتار کودک، او را سرزنش کنید یا طوری مراقبش باشید که آب در دلش تکان نخورد، او را با عذاب شک و تردیدهایش پرورش می‌دهید و بزرگ می‌کنید. هرچه بزرگ‌تر می‌شود، ابر سیاه شک و تردید ناشی از «نتوانستن، ارزشمند نبودن، عدم داشتن احساس لیاقت و هزاران احساس منفی دیگر» همراه او بارور می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: چگونه احساس لیاقت و ارزشمندی کیفیت زندگی را کنترل می‌کند؟
بخش قابل توجهی از عزت نفس در بزرگسالان در دوران کودکی شکل می‌گیرد. عزت نفس کودکانه دقیقاً زمانی شکل می‌گیرد که کودک در خانواده‌ای بزرگ شود که در آن، والدین احساس ارزشمندی به او می‌دهند.
ساده‌تر بگوییم، والدین به او اهمیت داده و احساس واقعی خوب بودن را به او می‌بخشند. در مقابل، زمانی که کودک در خانواده‌ای رشد کند که از همان ابتدا با احساس عدم ارزشمندی یا کمبود محبت روبرو شود، نتیجه منفی آن نیز در بزرگسالی، خود را به صورت رفتارهای منفی و اختلالات روانی نشان می‌دهد.
چرا شکل گیری عزت نفس در کودکان اهمیت دارد؟
عزت نفس در کودک، مهم‌ترین عامل شجاعت و انگیزه داشتن برای اقدام‌های جدید او است. عزت نفس، به داشتن اعتماد به نفس کودک برای انجام کارهای بزرگ کمک می‌کند. زمانی که کودکتان را با ایجاد حس ارزشمندی، توانمندی و مؤثر بودن بزرگ می‌کنید، این خودباوری و رشد فکری را به او می‌دهید که در اقدامات و اهدافش، دل به دریا بزند و از پس تجربه‌های تلخ و شیرین زندگی‌اش بربیاید.
پیشنهاد مطالعه: چگونه پس از تجربه احساس شکست دوباره به زندگی برگردیم؟
رفتارهایی که عزت نفس کودکان را تخریب می کند
قبل از بررسی این بخش، اجازه دهید دو مثال را با هم بررسی کنیم:
در مثال اول، کودک بازیگوشی را می‌بینیم که درمیان شیطنت‌های بچگانه‌اش، زمانی که او را برای کار خوبی که انجام داده، تشویق می‌کنید، در جواب می‌گوید:
«نه من بچه خوبی نیستم؛ چون مامانم گفته خیلی اذیتش می‌کنم و بچه بدی‌ام»
در مثال بعدی، کودکی را در مهمانی می‌بینیم که لباس زیبایی به تن کرده است، چهره نازی دارد و با جذابیت کودکانه‌اش وارد مجلس می‌شود. بعد از کمی صحبت و بازی با او، دقیقا زمانی که از زیبایی و شیرینی کودکانه‌اش تعریف می‌کنید، در جوابتان می‌گوید:
«منم می‌خوام بزرگ شدم دماغم مث مامانم بشه؛ آخه مامانم می‌گه دماغم گنده‌س؛ چون شبیه باباس»
آیا شما هم تا به حال برایتان مثال‌های این چنینی اتفاق افتاده که هاج و واج در برابر جوابی که کودک به شما می‌دهد، دهانتان باز بماند؟ پیام‌هایی که کودکان از اطراف خود، به‌ویژه از مادر و پدر نسبت به خود دریافت می‌کنند، بر عزت نفس در کودکان تأثیرگذار است.
در واقع، گفته‌های والدین به خصوص مادر، بر ناخودآگاه ذهن کودک نقش می‌بندد و زمینه‌ساز رفتارها و ذهنیت‌های آینده او می‌شود. در نتیجه، حتی یک جمله که از روی بی‌حوصلگی یا عصبانیت به او می‌گویید یا مقایسه‌های نابه‌جا، میتواند روح کودکانه‌اش را بخراشد و او را در سیاهچاله «من خوب نیستم» فرو ببرد.
یکی از دلایلی که افراد در بزرگسالی از ثبات شخصیت کافی برخوردار نیستند، به همان دوران کودکی برمی‌گردد که بذر عزت نفس در آنها به اشتباه کاشته می‌شود.
این قضیه به خصوص در رابطه کودک با مادر (و یا جانشین مادر) به خوبی خود را نشان می‌دهد؛ به طوری که اگر کودک احساس کند مادر قادر به برآورده کردن احساسات و نیازهای کودکانه او نیست، احساس منفی عدم عزت نفس، در او ریشه می‌دواند.
نویسنده کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید به خوبی به این موضوع اشاره کرده و دست روی تله‌های روانی گذاشته است که والدین در ذهن کودک می‌گذارند. مثلا نشان داده کسانی که در کودکی به طریقی طرد یا رها شده‌اند، چطور با باج دادن عاطفی و دیگر مشکلات روانی در بزرگسالی دست و پنجه نرم می‌کنند.
این کتاب برای شما به عنوان والد هم میتواند راهگشایی باشد که دریابید چطور رفتار والدین‌تان روی تربیت امروز شما نسبت به کودکتان تاثیر گذاشته است.
۲ عامل تأثیرگذار بر عزت نفس کودکان و نوجوانان
اگر نگاه عمیق‌تری به رابطه‌ای که با کودکتان دارید بیندازید، متوجه می‌شوید جرقه‌های ریزی وجود دارد که میتواند عزت نفس در کودکان را آتش بزند یا آن را تبدیل به یک نور درخشان کند. ۲ مورد از این عوامل عبارت‌اند از:
-
فرهنگ جامعه و سیستم آموزشی
طبق مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۴ توسط هاوکینز انجام شد، در جوامعی که فرهنگ مقایسه کردن در آن وجود دارد و برای توانایی‌های فردی ارزش کم‌تری قائلند، همانند جوامع آسیایی مثل چین و ژاپن، کودکان با عزت نفس ضعیفی رشد می‌کنند.
کودکان آسیایی با وجود نمره بالایی که نسبت به کودکان آمریکایی در تحصیل می‌گیرند، اما در عزت نفس، ضعیف‌تر هستند. درواقع آنها از اینکه در مورد خود قضاوت مثبتی داشته باشند خودداری می‌کنند؛ در عین حال ویژگی‌های مثبت دیگران را سخاوتمندانه تحسین و بزرگ می‌کنند.
-
نوع تربیت کودک
کودکانی که در خانواده‌ای با تربیت محبت‌آمیز، استقلال نسبی و احساس ارزشمندی بزرگ می‌شوند، عزت نفس بیشتری نسبت به کودکانی دارند که والدین کنترل گری دارند و با کمک و همراهی مداوم‌شان، احساس بی‌کفایتی یا دست و پا چلفتی بودن به او می‌دهند.
برچسب زدن به کودک، نادیده گرفتن او یا نشنیدن حرف‌هایش از جمله اشتباهاتی است که والدین به وسیله آن تیشه به ریشه عزت نفس کودک می‌زنند. ۵ اشتباه والدین در تربیت فرزندان را در این مقاله برایتان جمع آوری کرده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم برای آگاهی بیشتر و تربیت بهتر کودکتان آن را مطالعه کنید.
۴ نکته برای افزایش عزت نفس در کودکان
برای افزایش عزت نفس در کودکان، روش‌های زیادی وجود دارد؛ ما در ادامه، ۴ مورد از مهم‌ترین روش‌ها را با شما در میان می‌گذاریم.
-
اهمیت داشتن او را نشان دهید
نظر او را در مورد موضوعات مورد علاقه‌اش بپرسید. مثلا راجع به دکوراسیون اتاقش یا تماشای کارتون مورد علاقه‌اش از او نظر بخواهید. زمانی که برایتان از یک اتفاق جدید، نحوه یک بازی هوشمند یا هر چیز دیگری صحبت می‌کند، به حرف‌هایش گوش داده و واکنش نشان دهید.
وقتی کودک، با هیجان از دنیای کودکانه‌اش با شما صحبت می‌کند، به حرف‌هایش توجه کنید. علاوه‌بر حس خوبی که از توجه کردن به آنها می‌دهیم، خودمان نیز درس‌های مهمی می‌آموزیم. نویسنده کتاب بچه هایمان به ما چه می آموزند در کتاب خود نشان داده که چطور می‌توان معنای زندگی را به کمک کودکان یاد گرفت.
-
به او حق انتخاب بدهید
اجازه دهید کودک شما این احساس را داشته باشد که در مواردی حق انتخاب دارد. مثلا برای بخشیدن مداد به دوستش، بگذارید به انتخاب خودش به هر کدام از دوستانش که می‌خواهد ببخشد یا درباره لباس‌هایی که می‌پوشد دست او را در انتخاب باز بگذارید.
ممکن است در ابتدا کمی با این شیوه راحت نباشید و انتخاب‌های او شما را اذیت کند؛ اما اگر آینده کودکتان و رشد عزت نفس در او برای شما مهم است، خودتان را کنترل کنید و حق انتخاب‌های ساده را از او نگیرید.
-
به او برچسب نزنید
هنگامی که رفتار اشتباهی انجام می‌دهد، به او برچسب نزنید، به خود رفتار توجه کنید. مثلا به جای اینکه بگویید «تو بد بودی» بگویید: «کاری که انجام دادی، خوب نبود.» این موضوع که کودک متوجه شود کاری که انجام داده است بد است، باعث می‌شود دیگر آن کار را تکرار نکند؛ اما اینکه از والدین خود بشنود که بچه بدی است، خسارات جبران‌ناپذیری بر روح و روانش می‌گذارد.
-
دست از مراقبت بیش از حد بردارید
فرصت‌هایی برای آنها ایجاد کنید که برخی از کارهایشان را خودشان انجام دهند. از دور مراقب‌شان باشید، اما درنهایت اجازه دهید از همین ابتدا از پس کارهایشان برآیند. مسئولیت‌های متناسب با سن‌شان به آنها دهید تا با انجامش به تقویت عزت نفس در کودکانتان کمک کنید.
به قول جولی لیثکات هیمز، نویسنده کتاب اصول تربیت فرزند، والدین خوب، مهارت زندگی و سخت‌کوشی را به کودک یاد می‌دهند. والدین هلیکوپتری با تربیت افراطی، کودکان بی کفایتی به بار می‌آورند که در نهایت آنها را با مشکلات روانی بزرگ‌تر مواجه می‌کند.
نویسنده در این کتاب، راه تربیت فرزندانی شاد و مستقل را گفته و با مثال‌های حقیقی، شما را با درست تربیت کردن فرزندان آشنا می‌کند.
بازی هایی برای افزایش عزت نفس کودکان
با کمی وقت گذاشتن برای بازی با بچه‌ها بدون نیاز به وسیله خاصی، می‌توانید کمک کنید تا عزت نفس را در آنها را تقویت کنید. در ادامه، چند بازی متفاوت را که به کمک شما می‌آیند معرفی می‌کنیم.
-
توپ را بگیر
در این بازی، حداقل سه نفر به صورت دایره نشسته یا می‌ایستند. شخصی توپ را به صورت تصادفی به سمت فرد دیگری پرتاب می‌کند. سپس، کسی که توپ را پرتاب کرده، یک صفت یا ویژگی خوب از فردی که تصادفی توپ را گرفته می‌گوید.
-
حدس بزن
بازی دیگری که در کتاب کودک خوش بین برای افزایش مهارت مقابله با مشکلات در کودکان معرفی شده، این است که نقش بازی کنید. از آنها بخواهید بر اساس رفتار شما حدس بزنند که به چه چیزی فکر می‌کنید. سپس حدس آنها را با چیزی که واقعا به آن فکر می‌کردید، مقایسه کنید.
با این بازی کمک می‌کنید تا کودک در رفتارهای دیگران نشانه‌هایی پیدا کند که بتواند پی به طرز فکر آنها ببرد. این کتاب راهکار عزت نفس در کودکان را برای مقاومت در برابر شکست به شما می‌گوید.
-
داستان بگو
در این بازی هم به صورت دایره‌ای دور هم می‌نشینید و یک نفر شروع به گفتن داستانی خیالی یا بر اساس واقعیت می‌کند. نفرات بعدی به ترتیب این داستان را با خلاقیت خودشان ادامه می‌دهند.
این بازی را می‌توانید با چند کارت هم انجام دهید. مثلا هر نفر، یک تا سه کارت انتخاب کند که روی آن سه موضوع یا کلمه مختلف نوشته شده باشد. حالا باید از آن سه موضوع یا سه کلمه نیز در تکمیل کردن داستان استفاده کنید.
سخن آخر
عزت نفس در کودکان این نیست که فقط آنها را تشویق کنیم حس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند؛ بلکه باید کاری کنیم که در تعامل با دنیای واقعی، معنای واقعی خوب بودن در مورد خودشان را لمس کنند.
روش‌های کاربردی برای افزایش عزت نفس کودکان را در این مطلب برایتان گفتیم. حالا نوبت شما است. بوکاپو مشتاقانه منتظر نظرات و تجربیات شما در زمینه تربیت فرزندتان و تقویت عزت نفس در آنها است. برایمان زیر همین مطلب تجربیات‌تان را به اشتراک بگذارید.
عزت نفس در کودکان فراتر از تشویقهای بیهوده و شعارهای انگیزشی به آنها است. عزت نفس یعنی او به معنای واقعی احساس کند ارزشمند و توانمند است، قدرت انتخاب دارد و میتواند از پس مشکلات متناسب با سنش بربیاید.
ایجاد حس ارزشمندی و مهم بودن در کودکان، یکی از عوامل افزایش عزت نفس در آن‌هاست. کنترل گری و مراقبت بیش از حد، احساس بی‌کفایتی و دست و پاچلفتی بودن به آنها می‌دهد. در عوض با دادن حق انتخاب و مسئولیت‌های متناسب با سنش و همچنین وقت گذاشتن برای او و شنیدن حرف‌هایش، می‌توانید به تقویت این حس در آنها کمک کنید.
