ثبت نام و دریافت هدیه
چیزی قریب به ۳ سال از وقوع پاندمی کووید-۱۹ می‌گذرد. ۳ سالی که در ترس و وحشت از مرگ، بیماری و آینده‌ای نامعلوم گذشت. در این مدت هر روز بر ترس‌ها، نگرانی‌ها و البته توصیه‌های بهداشتی افزوده می‌شد.
آنچه شاید تجربه مشترک همه ما در این دوران بود، افکار ناخوشایند و اضطراب‌آوری بود که در ذهنمان چرخ می‌خورد و حتی ضربان قلبمان را بالا می‌برد.
من معتقدم در این پاندمی اگر کسی از چنگ ابتلا به بیماری کووید گریخته باشد، قطعاً وسواس فکری (obsession) یا حتی وسواس فکری- عملی (OCD) ناشی از دوران وحشت پاندمی را تجربه کرده است.
این وسواس، وضعیت ناخوشایند و ناراحت‌کننده‌ای است که آرامش و زندگی عادی بسیاری از افراد را برهم زده است و با افزایش تنش‌ها و استرس‌های زندگی مدرن بر شدت آن افزوده میشود.
در این مقاله از مجله بوکاپو ابتدا در خصوص مفهوم وسواس فکر و سپس درباره ریشه‌ها، علایم و درمان‌های آن صحبت خواهیم کرد.
وسواس فکری چیست و از آن چه می‌دانیم؟
همه ما قطعاً افکار مزاحم، عجیب و غریب و حتی آزاردهنده‌ای را تجربه کرده‌ایم که گاهی سروکله‌شان در ذهنمان پیدا میشود و بدون اینکه چندان به آنها اهمیت بدهیم، به زندگی‌مان ادامه داده‌ایم و مدتی بعد هم فراموششان کرده‌ایم.
اما اگر به اختلال وسواس فکر مبتلا شویم، این داستان سر دراز خواهد داشت. این اختلال در واقع افکار، تصاویر و تکانههایی هستند که مکرراً در ذهن فرد تکرار می‌شوند و در بیشتر موارد، فرد کنترلی بر این افکار ندارد و برخلاف میل خود چنین افکاری دائماً در ذهنش حضور دارند.
این افکار غالباً مزاحم و ناراحت‌کننده هستند و فرد تمایل دارد از شر آنها خلاص شود. معمولاً وقتی افراد خودشان را سرگرم کارهای مختلف می‌کنند، بروز وسواس کمتر میشود اما این افکار هم‌چنان به قوت خود باقی هستند و در اوقات بیکاری دوباره ظاهر می‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: اختلال اضطراب فراگیر چیست و روش‌های رهایی از آن کدام‌اند؟
ریشه و علل بروز وسواس فکری چیست؟
روانشناسان تاکنون در مورد ریشه و علت بروز اختلال وسواس فکر به توافق نرسیده‌اند و دلیل آن کاملاً شناخته‌شده نیست. مجموعه‌ای از عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند در بروز این اختلال مؤثر باشد.
بسیاری از افراد مبتلا به این وسواس، از لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به آن هستند. برای مثال در مطالعات مختلف نشان داده شده است که میزان بروز افکار وسواسی بین دوقلوهای همسان بیش از دوقلوهای غیرهمسان است.
برخی از روانشناسان نیز معتقد هستند که تفاوت در انتقال‌دهنده‌های عصبی و دیگر هورمون‌های عصبی بین افراد مختلف، می‌تواند باعث ایجاد زمینه‌های این وسواس در برخی افراد شود.
عوامل محیطی هم‌چون تجربه استرس شدید در طولانی مدت یا تروماهای مختلف در کودکی می‌تواند باعث بروز این وسواس شود. اپرا وینفری و بروس دی پری کتابی با نام چه اتفاقی برایت افتاد؟ نوشته‌اند که گذشته ما را بررسی می‌کند تا الگوهای رفتاری خود را بشناسیم و راهی به سوی آینده پیدا کنیم.
علایم وسواس فکری و خصوصیات افراد مبتلا به آن چیست؟
معمولاً افراد مبتلا به این وسواس ۵ ویژگی مشخص دارند:
- کمال گرایی: نیاز به رعایت نهایت دقت و نظم در سازماندهی امور
- بلاتکلیفی: ناتوانی در تصمیم‌گیری یا به تعویق انداختن تصمیمات مهم
- تکانشگری: انجام حرکات پیش‌بینی‌نشده و آنی بدون فکر کردن درباره عواقب آن عمل
- مسئولیت‌پذیری افراطی: تمایل به پذیرش مسئولیت همه کارهایی انجام داده‌اند و نگرانی بیش از حد بابت پیامدهای اعمالشان
- روان‌رنجوری: تمایل به مضطرب بودن و ناتوانی در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا. در صورتی که احساس می‌کنید همیشه مضطرب هستید و اساساً حساسیت‌های روانی زیادی دارید.
پیشنهاد مطالعه: روان رنجوری چیست؟ افراد روان رنجور چه ویژگی هایی دارند؟
انواع وسواس فکری را بهتر بشناسیم
از نظر علمی دسته‌بندی مشخصی که نشان‌دهنده انواع مختلف وسواس‌های فکری باشد وجود ندارد. به علاوه بسیاری از افکاری که ما تجربه می‌کنیم، لزوماً افکار وسواسی نیستند و صرفاً افکار ناخوانده و مزاحم هستند.
به طوری کلی می‌توان گفت وسواس‌هایی که افراد مبتلا به این اختلال تجربه می‌کنند در قالب افکار، رویاها، انگیزه‌ها و افکار فانتزی بروز پیدا می‌کنند.
برخی از انواع وسواس‌های فکری عبارتند از:
- ترس از آلوده شدن به میکروب‌ها
- ترس شدید از مرگ عزیزان
- ترس از بیمار شدن و ابتلا به بیماری‌های کشنده
- افکار یا تصاویر جنسی خشن و آزاردهنده
- ترس از از دست دادن کنترل خود و صدمه زدن به دیگران
- حساسیت شدید نسبت به رعایت اصول اخلاقی و مذهبی
- ترس از گم شدن وسایل حیاتی
- وسواس نظم و تقارن
در پایان این بخش قصد داریم کتابی را به شما معرفی کنیم که راهنمای رهایی شما از دردهایی است که ذیشه در افکار شما دارند؛ کتاب شفای زندگی تمریناتی بسیار ساده و در عین حال کاربردی به شما معرفی می‌کند که با کمک آن می‌توانید شادی بیشتری در زندگی تجربه کنید.
پیشنهاد مطالعه: افکار مزاحم چرا ایجاد می‌شوند و چه روش‌هایی برای توقف آنها وجود دارد؟
وسواس فکری-عملی چیست و چه تفاوتی با وسواس فکری دارد؟
بسیاری از افراد با شنیدن واژه «وسواس» بلافاصله به یاد «اختلال وسواس فکری-عملی» (OCD) می‌افتند. اما این دو با هم یکی نیستند. وسواس‌های فکری می‌تواند در افرادی که مبتلا به OCD نیستند هم اتفاق بیفتد.
در واقع وسواس فکر یکی از برجسته‌ترین علایم ابتلا به Ocd است اما ابتلا به آن لزوماً به معنای ابتلا به OCD نیست. در وسواس فکری-عملی، علاوه بر بروز افکار وسواس‌گونه، وسواس عملی و رفتاری هم رخ می‌دهد.
به این معنا که افراد در انجام برخی کارها به شدت حساسیت و افراط نشان می‌دهند. برخی از رایج‌ترین رفتارهای تکراری و افراطی که از افراد مبتلا به OCD سر می‌زند، عبارت است از:
- وارسی و چک کردن بیش از حد چیزهایی مانند قفل درها، بسته بودن شیر گاز، خاموش بودن لامپ‌ها و … .
- حساسیت بیش از حد نسبت به نظافت و شستشو
- حساسیت غیرمعمول نسبت به رعایت نظم و نحوه چیدمان و قرارگیری اشیاء
- جمع‌آوری ابزارها و وسایل بدون استفاده مانند روزنامه‌های قدیمی
- تماس مکرر با دوستان و نزدیکان برای اطمینان از سلامت آنها
آیا افسردگی و وسواس فکری با یکدیگر مرتبط هستند؟
بر اساس مقاله‌ای که در سال ۸۹ در ایران منتشر شده است، این اختلال با اختلالات روانی دیگری از جمله اختلال اضطراب فراگیر، ADHD و افسردگی ارتباط دارد.
افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که همراه با افکار وسواسی بروز پیدا می‌کند و دو سوم مبتلایان به وسواس‌های فکری، از افسردگی نیز رنج می‌برند.
بر اساس مطالعات انجام شده، افسردگی و افکار وسواس‌گونه علایم مشابه زیادی دارند، از جمله:
- هر دو می‌توانند بر خلق‌وخو، روابط و توانمندی‌های شما اثر بگذارند
- در هر دو بیماری، الگوهای فکری ایجاد می‌شوند که باعث تشدید بیماری و بدتر شدن علایم می‌شوند
- در هر دو اختلال، افکار منفی در مورد خودتان خواهید داشت
در بسیاری از موارد ابتلا به افسردگی می‌تواند ابتلا به وسواس را هم به دنبال داشته باشد. بنابراین درمان اختلالات افسردگی می‌تواند در پیشگیری از بروز وسواس‌های فکری نیز مؤثر باشد.
تست وسواس فکری به صورت آنلاین
اگر فکر می‌کنید از افکار وسواسی یا اختلال OCD رنج می‌برید، بهترین راه تشخیص و درمان قطعاً مراجعه به روانشناس است.
اما برای اینکه از وضعیت فعلی خود اطلاعات بیشتری داشته باشید می‌توانید با تست وسواس فکری به صورت آنلاین، یک ارزیابی کلی از وضعیت خود به دست بیاورید.
۴ روش برای خودیاری و درمان وسواس فکری
به‌طور کلی می‌توان گفت دو رویکرد برای درمان افکار وسواسی وجود دارد:
درمان روان‌پویشی:
درمان روان‌پویشی از جمله رویکردهای پیچیده‌ای است که حتماً باید تحت نظر روانشناس انجام شود.
درمان شناختی رفتاری:
درمان شناختی رفتاری، روشی مناسب برای درمان وسواس‌های فکری بدون دارو است که برخی از مراحل و روش‌های آن توسط خود فرد بیمار به راحتی قابل اجرا است.
-
محرک‌ها را بشناسید
محرک‌هایی که باعث بروز افکار وسواس‌گونه می‌شوند را شناسایی کنید. برای مثال، فردی که به وسواس آلودگی دچار است، رفتن به دستشویی یا مکان‌های آلوده مانند بیمارستان، افکار وسواس‌گونه درباره آلودگی را در ذهن وی بیدار می‌کند.
فهرستی از این محرک‌ها آماده کنید و به شدت ترس و اضطرابی که هر یک از این محرک‌ها در شما ایجاد می‌کند، نمره بدهید. سپس فکر کنید در هر یک از این موقعیت‌ها، چه کاری باعث کاهش اضطراب شما میشود. آیا برای کاهش افکار وسواس‌گونه دست به اقدام عملی می‌زنید؟
شناسایی محرکهای وسواس فکری به پیش‌بینی وسواس‌های عملی کمک می‌کند. بنابراین شناسایی محرک‌ها کمک می‌کند رفتارهای خود را کنترل کنید.
-
به افکار وسواس‌گونه خود فکر کنید
در روز ۱۰ دقیقه را برای فکر کردن به افکار وسواسی خود اختصاص دهید و طی این مدت صرفاً به افکار وسواسی‌تان توجه کنید. سپس چند نفس عمیق بکشید و تلاش کنید ریلکس باشید.
در نهایت بدون اینکه کار خاص دیگری انجام دهید، به فعالیت‌های معمول خود بپردازید. اگر در طول روز همان افکار به سراغتان آمد، با خودتان بگویید در فرصت ۱۰ دقیقه‌ای بعدی به شما فکر خواهم کرد.
-
خودتان را سرزنش نکنید
هرگز از خودتان به خاطر داشتن افکار وسواسی خجالت نکشید و خودتان را سرزنش نکنید. به خودتان زمان بدهید و در آرامش به دنبال حل مشکل باشید. سرزنش کردن خود، فشار مضاعفی را به شما تحمیل می‌کند که باعث میشود وسواس شما تشدید شود.
اتان کراس روانشناس و عصب‌شناس معروف آمریکایی در کتاب نشخوار ذهنی به بررسی این موضوع که چگونه می‌توانیم صدای سرزنشگر درونمان را کنترل کنیم، پرداخته است. خلاصه این کتاب ارزشمند را در بوکاپو از دست ندهید.
-
استرس خود را مدیریت کنید
استرس در بسیاری از موارد ریشه وسواس فکری است و اگر علت آن هم نباشد، در تشدید علایم آن دخالت دارد. بنابراین کنترل و مدیریت استرس به روش‌های گوناگون به شما کمک بزرگی می‌کند.
روش‌هایی مانند تمرینات یوگا، قدم زدن در طبیعت، مراقبه و غیره، می‌تواند در تسکین علایم وسواس مفید باشد. مطالعه کتاب مدیریت استرس می‌تواند در این خصوص برایتان مفید باشد.
نتیجه‌گیری:
وسواس فکری یکی از اختلالات روانی است که با حضور افکار تکراری و آزاردهنده در ذهن فرد مشخص میشود. فرد مبتلا نمی‌تواند مانع وجود چنین افکاری شود و شدت این افکار می‌تواند به حدی باشد که زندگی فرد را مختل کند.
بهترین راه مقابله با این وضعیت، شناسایی محرک‌ها، مدیریت استرس، شناخت افکار وسواسی و سرزنش نکردن خود است. راه‌حل شما برای رهایی از افکار وسواس‌گونه چیست؟
وسواس فکری در واقع افکار، تصاویر و تکانههایی هستند که مکرراً در ذهن فرد تکرار میشود و در بیشتر موارد فرد کنترلی بر این افکار ندارد و برخلاف میل خود چنین افکاری دائماً در ذهنش حضور دارند.
بهترین راه درمان وسواس فکری مراجعه به روانشانس است اما افراد می‌توانند با مدیریت استرس، شناخت محرکهای وسواس و به چالش کشیدن افکار وسواسی، به خود کمک کنند.
